Thuốc chống trầm cảm: công dụng, tác dụng phụ và những điều cần biết | Safe and Sound

Một trong những phương pháp điều trị trầm cảm phổ biến là sử dụng thuốc chống trầm cảm. Tuy nhiên, nhiều người lo lắng về tác dụng phụ của thuốc trầm cảm hoặc thắc mắc liệu họ có phải uống thuốc suốt đời hay không. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các loại thuốc chống trầm cảm, cơ chế hoạt động, tác dụng phụ và những lưu ý quan trọng khi sử dụng. Nếu bạn đang điều trị bằng thuốc hoặc có ý định dùng thuốc, cần hỏi ý kiến bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý để đảm bảo an toàn.

Ngô Thị Sáng | Thạc sĩ Tâm lý giáo dục học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Thuốc chống trầm cảm là gì và những loại phổ biến

Thuốc điều trị trầm cảm là nhóm thuốc giúp điều chỉnh các chất dẫn truyền thần kinh trong não như serotonin, dopamine, norepinephrine, giúp cải thiện tâm trạng, giảm lo âu và tăng cường khả năng kiểm soát cảm xúc. Những người mắc trầm cảm nặng, lo âu kéo dài hoặc rối loạn tâm thần thường được bác sĩ tâm thần chỉ định sử dụng thuốc để ổn định tinh thần.

Ảnh 1: Các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến

Hiện nay, có nhiều nhóm thuốc chống trầm cảm được sử dụng tùy theo tình trạng bệnh:

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA - Tricyclic Antidepressants): Đây là nhóm thuốc cũ, có hiệu quả mạnh nhưng gây nhiều tác dụng phụ như buồn ngủ, táo bón, khô miệng, tăng cân. Một số loại phổ biến gồm Amitriptyline, Imipramine, Nortriptyline.

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI - Selective Serotonin Reuptake Inhibitors): Đây là nhóm thuốc phổ biến nhất hiện nay, ít tác dụng phụ hơn TCA. Các loại thuốc như Fluoxetine (Prozac), Sertraline (Zoloft), Paroxetine (Paxil) giúp tăng nồng độ serotonin, làm giảm trầm cảm và lo âu.
Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRI - Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors): SNRI vừa giúp cải thiện tâm trạng vừa tăng cường năng lượng, thường dùng cho người bị trầm cảm kèm theo mệt mỏi. Ví dụ: Venlafaxine (Effexor), Duloxetine (Cymbalta).
Thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOI - Monoamine Oxidase Inhibitors): Ít được kê đơn do nguy cơ tương tác thuốc cao.

2. Tác dụng phụ của thuốc trầm cảm

Dù có hiệu quả trong điều trị trầm cảm, nhưng các bác sĩ tâm thần cho biết, thuốc chống trầm cảm cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ khác nhau tùy vào cơ địa từng người.

2.1. Tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm trong ngắn hạn

Ảnh 2: Một số tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm

Trong thời gian đầu sử dụng thuốc, người bệnh có thể gặp một số triệu chứng như:

Buồn ngủ hoặc mất ngủ: Một số thuốc gây cảm giác buồn ngủ ban ngày, trong khi số khác lại khiến người bệnh khó ngủ vào ban đêm.
Khô miệng: Do tác động lên hệ thần kinh thực vật, nhiều loại thuốc trầm cảm có thể gây khô miệng, khó chịu khi ăn uống.
Buồn nôn, rối loạn tiêu hóa: Cảm giác khó chịu ở dạ dày, buồn nôn có thể xảy ra trong vài tuần đầu.
Chóng mặt, đau đầu: Một số thuốc có thể gây tụt huyết áp, chóng mặt khi đứng dậy hoặc thay đổi tư thế đột ngột.
Tăng hoặc giảm cân: Một số thuốc SSRI có thể gây chán ăn, giảm cân, trong khi nhóm TCA lại gây thèm ăn và tăng cân nhanh.
Giảm ham muốn tình dục: Các bác sĩ tâm thần cho biết đây là một tác dụng phụ thường gặp ở cả nam và nữ.

2.2. Tác dụng phụ của thuốc trầm cảm ở mức nghiêm trọng

Tăng nguy cơ tự tử: Một số nghiên cứu cho thấy thuốc chống trầm cảm có thể làm tăng nguy cơ tự tử bằng thuốc ngủ hoặc các phương pháp khác, đặc biệt ở thanh thiếu niên và người trẻ tuổi.
Hội chứng serotonin: Các bác sĩ tâm thần chia sẻ, nếu dùng quá liều hoặc kết hợp nhiều loại thuốc, khiến serotonin tích tụ quá nhiều trong cơ thể, có thể gây ra tình trạng nguy hiểm như sốt cao, co giật, rối loạn nhịp tim.
Hội chứng cai thuốc: Nếu đột ngột ngừng thuốc, có thể xuất hiện triệu chứng như mất ngủ, lo âu, đau đầu, chóng mặt.

3. Uống thuốc chống trầm cảm có lợi hay hại không?

3.1. Khi dùng đúng cách, thuốc trầm cảm có lợi ích gì?

Nếu sử dụng theo đúng hướng dẫn của bác sĩ tâm thần, thuốc trầm cảm có thể mang lại nhiều lợi ích trong điều trị bệnh, bao gồm:

Cải thiện tâm trạng và giảm cảm giác buồn bã: Thuốc giúp tăng cường hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và norepinephrine, giúp người bệnh cảm thấy tích cực và kiểm soát tốt hơn cảm xúc của mình.
Giảm lo âu và căng thẳng: Một số loại thuốc trầm cảm còn có tác dụng hỗ trợ điều trị rối loạn lo âu, giúp giảm cảm giác lo lắng quá mức, hoảng sợ hoặc căng thẳng kéo dài.
Cải thiện giấc ngủ: Trầm cảm thường đi kèm với rối loạn giấc ngủ như mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều. Một số loại thuốc có thể giúp cân bằng chu kỳ giấc ngủ, giúp người bệnh ngủ ngon hơn.

Ảnh 3: Thuốc chống trầm cảm giúp khôi phục động lực và khả năng tập trung

Giúp khôi phục động lực và khả năng tập trung: Khi bị trầm cảm nặng, người bệnh thường mất hứng thú với cuộc sống, không thể tập trung làm việc hay học tập. Thuốc chống trầm cảm được kê bởi bác sĩ tâm thàn có thể giúp người bệnh phục hồi năng lượng, giúp họ quay lại nhịp sống bình thường.
Giảm nguy cơ tái phát trầm cảm: Với những trường hợp trầm cảm tái phát nhiều lần, việc sử dụng thuốc đúng cách theo hướng dẫn của bác sĩ tâm thần có thể giúp ngăn ngừa các đợt trầm cảm quay trở lại.

Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc không xuất hiện ngay lập tức. Hầu hết các loại thuốc trầm cảm cần từ 2-4 tuần mới bắt đầu có tác dụng rõ rệt. Do đó, người bệnh cần kiên nhẫn và tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ tâm thần.

3.2. Nguy cơ khi dùng sai cách

Nếu người bệnh tự ý thay đổi liều lượng, ngừng thuốc đột ngột hoặc sử dụng không theo chỉ định, các bác sĩ tâm thần cảnh báo các trường hợp này thuốc trầm cảm có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng, bao gồm:

- Tự ý tăng liều

Một số người mong muốn thuốc có tác dụng nhanh hơn nên tự ý tăng liều mà không có sự hướng dẫn từ bác sĩ. Đây là một sai lầm khi sử dụng thuốc, điều này có thể dẫn đến:

Quá liều thuốc trầm cảm, gây các triệu chứng nguy hiểm như tăng nhịp tim, co giật, lú lẫn, sốt cao hoặc thậm chí tử vong.
Hội chứng serotonin, xảy ra khi nồng độ serotonin trong não tăng quá mức, có thể gây kích động, đổ mồ hôi, ảo giác, co giật hoặc mất ý thức.

- Tự ý ngừng thuốc đột ngột

Nhiều người khi thấy triệu chứng trầm cảm thuyên giảm liền tự ý ngừng thuốc mà không giảm liều từ từ theo hướng dẫn của bác sĩ. Điều này có thể gây ra hội chứng cai thuốc, với các triệu chứng như:

Chóng mặt, buồn nôn, đau đầu.
Mệt mỏi, mất ngủ, gặp ác mộng.
Lo âu, kích động, cảm giác bị giật điện trong đầu.
Trầm cảm tái phát nhanh chóng, thậm chí nặng hơn trước.

Tùy vào loại thuốc và thời gian sử dụng, bác sĩ tâm thần sẽ hướng dẫn cách giảm liều từ từ trong vài tuần hoặc vài tháng để tránh hội chứng cai thuốc.

- Dùng sai loại thuốc hoặc kết hợp thuốc không đúng cách

Một số người tự ý mua thuốc trầm cảm mà không có đơn của bác sĩ tâm thần, hoặc kết hợp thuốc trầm cảm với các thuốc khác mà không kiểm tra tương tác thuốc. Điều này có thể dẫn đến các hậu quả như:

Tăng tác dụng phụ như buồn ngủ, mất tập trung, rối loạn tiêu hóa.
Nguy cơ tương tác nguy hiểm khi kết hợp thuốc trầm cảm với rượu, thuốc ngủ hoặc các loại thuốc an thần khác. Ví dụ, nếu dùng thuốc trầm cảm chung với thuốc ngủ hoặc thuốc an thần khác có thể làm tăng nguy cơ ức chế thần kinh trung ương, gây hôn mê hoặc suy hô hấp.
Tác động tiêu cực đến gan, thận khi sử dụng thuốc kéo dài mà không có sự theo dõi y tế.

3.3. Thuốc chống trầm cảm có khiến lệ thuộc không?

Không giống như ma túy hay thuốc an thần khác, hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm không gây nghiện theo nghĩa thông thường. Tuy nhiên, nếu sử dụng lâu dài mà không có kế hoạch điều chỉnh thích hợp, cơ thể có thể trở nên phụ thuộc vào thuốc để duy trì trạng thái cân bằng, dẫn đến:

Khi ngừng thuốc, người bệnh dễ bị tái phát trầm cảm nếu không có sự hỗ trợ từ liệu pháp tâm lý.
Một số người cảm thấy khó bỏ thuốc do sợ trầm cảm quay trở lại.

Vì vậy, việc sử dụng thuốc cần có lộ trình điều chỉnh phù hợp từ bác sĩ tâm thần, kết hợp với liệu pháp tâm lý để giúp người bệnh dần lấy lại khả năng tự điều chỉnh cảm xúc mà không phụ thuộc vào thuốc.

4. Có cần phải uống thuốc trầm cảm suốt đời không?

Nhiều người lo lắng rằng khi đã dùng thuốc trầm cảm, họ sẽ phải lệ thuộc vào thuốc suốt đời. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn đúng.

Người trầm cảm nhẹ có thể chỉ cần dùng thuốc trong vài tháng đến một năm.
Người trầm cảm tái phát nhiều lần có thể phải dùng thuốc lâu dài hơn để ngăn ngừa bệnh quay trở lại.
Người trầm cảm nặng, có nguy cơ cao có thể phải dùng thuốc duy trì trong nhiều năm.

Việc sử dụng thuốc lâu dài cần có sự đánh giá và điều chỉnh từ bác sĩ tâm thần để đảm bảo an toàn.

5. Lời khuyên dùng thuốc chống trầm cảm an toàn

Ảnh 4: Lời khuyên dùng thuốc chống trầm cảm an toàn

Để đảm bảo an toàn khi sử dụng thuốc trầm cảm, bạn cần lưu ý:

Luôn dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ tâm thần. Không tự ý tăng hoặc giảm liều.
Không kết hợp thuốc trầm cảm với rượu, thuốc an thần hoặc các chất kích thích vì có thể gây ra phản ứng nguy hiểm.
Nếu muốn ngừng thuốc, hãy trao đổi với bác sĩ tâm thần bạn đang điều trị để có kế hoạch giảm liều từ từ.
Kết hợp với liệu pháp tâm lý, thay đổi lối sống như tập thể dục, duy trì thói quen ngủ lành mạnh, ăn uống cân bằng để hỗ trợ quá trình điều trị.
Theo dõi các tác dụng phụ và báo ngay cho bác sĩ tâm thần nếu có dấu hiệu bất thường như đau đầu nghiêm trọng, mất ngủ kéo dài, ảo giác hoặc ý nghĩ tự tử.

Khi nào cần gặp bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý?

Nếu bạn có các triệu chứng sau, hãy gặp bác sĩ càng sớm càng tốt:

Cảm thấy buồn bã, mất động lực sống kéo dài trên 2 tuần.
Mệt mỏi, mất ngủ, suy giảm trí nhớ, không thể tập trung vào công việc.
Có ý nghĩ tự tử hoặc hành vi nguy hiểm.
Thuốc trầm cảm gây quá nhiều tác dụng phụ.

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi

Safe and Sound thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Xem thêm: